Byblos (Dżubajl, Gubla)

A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - R - S - T - U - W - Y - Z

Byblos (Dżubajl, Gubla) to dawne miasto portowe w Libanie nad Morzem Śródziemnym, którego ruiny odkopano  obok współczesnego miasteczka Dżubajl w pobliżu autostrady z Bejrutu do Trypolisu. Jest jednym z najciekawszych miejsc archeologicznych na Bliskim Wschodzie. Na jego terenie odnaleziono jedne z najdawniejszych śladów życia człowieka w krajach Lewantu. Archeolodzy odkopali ponad to ślady aż 8 osiedli, które istniały w tym miejscu w różnych epokach historycznych i należały do różnych kultur i cywilizacji – między innymi kananejskiej, fenickiej, perskiej, hellenistycznej, rzymskiej i arabskiej.

W starożytności Byblos było jednym z najważniejszych portów na wybrzeżu libańskim. Uczeni nie wykluczają, że to w Byblos powstał alfabet i znane nam formy liter (S. Moscati, Świat Fenicjan, Warszawa 1971). Od greckiej nazwy miasta „Byblos” pochodzi w języku greckim nazwa książki, a w polskim słowa „Biblia” i „biblioteka”. W średniowieczu krzyżowcy wznieśli w Byblos imponujący zamek, do budowy którego użyli bloków kamiennych i kolumn ze starszych budowli. Byblos znajduje się na liście zabytków UNESCO.

Najstarsze ślady działalności człowieka w Byblos pochodzą z epoki paleolitu z 6 tys. przed Chr. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z epoki neolitu – prawdopodobnie z początku 5 tys. Są to pozostałości domów, które wówczas tworzyły niewielką osadę rybacką. Osada rybacka istniała przez całe 4 tys. W epoce brązu w 3 tys. przekształciła się w miasto, które około roku 2800 przed Chr. zostało otoczone murami obronnymi. Mniej więcej wtedy powstała najstarsza świątynia poświęcona bogini Baalat Gebal – Pani Byblos. W tym czasie Byblos było głównym libańskim portem handlowym z Egiptem. Z Egiptu przywożono złoto, wyroby z alabastru, tkaniny i papirus, a wywożono głównie drewno cedrowe. Ponad to miasto należało do najważniejszych ośrodków metalurgicznych w Syrii. O wysokim stopniu rozwoju cywilizacji w Byblos w epoce brązu świadczą bogate znaleziska archeologiczne – w tym liczne przedmioty i dary wotywne (złoty sztylet, złota siekierka, wykonane z brązu pozłacane posążki ludzi lub bogów). Pod koniec 3 tys. Byblos zniszczyli Amoryci, ale miasto zostało szybko odbudowane i odzyskało swoje znaczenie handlowe i kulturalne. W ciągu 2 tys. Byblos było portem, przez który transportowano towary z różnych części świata i gdzie stykały się wpływy Syrii, Krety, Cypru, Egiptu i Mezopotamii. Zdecydowanie największy wpływ na kulturę Byblos wywierał Egipt. Miasto zamieszkiwały wówczas ludy określane jako Kananejczycy. Około roku 1200 przed Chr. większość osiedli wybrzeża libańskiego zostało zniszczone przez najazd Ludów Morza. Byblos przetrwało bez szwanku i od początku 1 tys. stało się jednym z najważniejszych ośrodków kultury fenickiej. W Byblos odnaleziono najstarsze fenickie inskrypcje oraz słynny sarkofag króla Ahirama – najstarsze fenickie dzieło sztuki, pierwszy zabytek pisma fenickiego (XIII lub XI w. przed Chr.). Władcy Byblos przez pewien okres zachowywali niezależność, o czym świadczy między innymi egipskie opowiadanie o Wen-Amonie – wysłanniku arcykapłana świątyni Amona w Tebach po drewno cedrowe, który został zlekceważony przez króla Byblos Zakar-Baal’a (ok. X w. przed Chr.). Ważnym obiektem historycznym jest też znaleziona w świątyni Baalat stela króla Jehaumilka z V w. przed Chr. Podobnie jak inne miasta fenickie władcy Byblos w 1 tys. popadli kolejno pod zwierzchnictwo Asyrii, Persji i w końcu Aleksandra Wielkiego. Jednak Byblos było już silnie zhellenizowane przed podbojem Aleksandra. W epoce hellenistycznej miasto stało się ważnym centrum kultu Adonisa, który zdominował kult dawniejszych bogów fenickich – bogini Baalat i boga Ela (założyciela miasta). Z czasem miasto utraciło swą wiodącą rolę na rzecz Tyru i Sydonu. Wiele informacji o dawnym Byblos zawdzięczmy greckiemu historykowi Filonowi z Byblos, który żył w I i II w. po Chr. Dziś dawne Byblos jest obowiązkowym miejscem na trasie każdej wycieczki po Libanie.

Najważniejsze miejsca do zobaczenia: cały teren wykopalisk, na którym sąsiadują ze sobą budowle z różnych okresów – zamek krzyżowców z ekspozycją muzealną we wnętrzu; zamek perski; Świątynia Obelisków; świątynia „L”; świątynia Pani Byblos (Baalat Gebal); nekropola królewska (9 szybowych grobowców); Ain (studnia królewska); rzymski teatr, kolumnada i nimfeum; mury miejskie i wały obronne z różnych okresów; brama miejska z 3 tys. przed Chr.; pozostałości osiedli i domów z epok: neolitu, chalkolitu i brązu.
Pozostałe miejsca: Stare Miasto i port z ciekawymi budowlami z czasów wypraw krzyżowych – przystań; kościół św. Jana; kościół Matki Boskiej Wybawicielki (Sayedet al-Najat)
Zalecany minimalny czas pobytu: 3 godziny.

Na zdjęciu: zamek krzyżowców w Byblos (XII w.)
Autor wpisu i zdjęcia: Jarosław Poniewiera