Geraza (Dżerasz)

Miasto w północnej Jordanii położone ok. 50 km od Ammanu, w którym znajdują się znakomicie zachowane ruiny miasta starożytnego z pierwszej połowy I tys. po Chrystusie.

Do II wieku przed Chrystusem Geraza była niewielką osadą. Została rozbudowana i nabrała znaczenia w czasach Seleucydów, kiedy osiedleni tam Grecy stworzyli typowe hellenistyczne miasto, z charakterystycznymi instytucjami i rozwiązaniami architektonicznymi (świątynie, place, teatry itd.). Po nadejściu Rzymian (63 rok przed Chrystusem) Geraza weszła w skład Dekapolis - związku dziesięciu niezależnych miast greckich na pograniczu państwa Nabatejczyków oraz rzymskiej Syrii i Judei. Miasto rozwijało się w okresie rzymskim i bizantyńskim aż do VII wieku, kiedy zostało najpierw spustoszone przez wojska perskie (614 r.), a niedługo później zdobyte przez Arabów. Pod panowaniem arabskim stopniowo traciło swoje znaczenie. Po silnym trzęsieniu ziemi w 749 roku całkowicie opustoszało. W roku 1878 we wschodniej części miasta osiedliła się grupa Czerkiesów.

Geraza leżała po obu stronach koryta niewielkiej rzeki, której dolina jest dziś odwadniana okresowo. Rzeka przecinała miasto na pół, płynąc z północy na południe. Obecnie na wschodnich zboczach doliny jest współczesne arabskie miasto Dżerasz, a po jej zachodniej stronie znajdują się ruiny starożytnej Gerazy. Na rozległym terenie można zobaczyć pięknie zachowane i odrestaurowane budowle z okresu rzymskiego. Do unikatowych budowli należy zachowany w całości tetrapylon. Na całym Bliskim Wschodzie są tylko dwa oryginalne tetrapylony (drugi znajduje się w syryjskiej Latakii). Wielki owalny plac między główną kolumnadą a świątynią Zeusa, nazywany niekiedy przez autorów przewodników niesłusznie „agorą”, jest oryginalnym rozwiązaniem, które nie ma odpowiednika w innych dawnych miastach regionu. Na szczególną uwagę zasługują także: świątynia Artemidy, Brama Hadriana, hipodrom, kościoły chrześcijańskie z unikatowymi mozaikami podłogowymi, dwa teatry i malutkie muzeum. Najwcześniejszym z kościołów jest katedra wzniesiona przed 375 rokiem.

Geraza jest wymieniona w Ewangelii św. Marka (5: 1-18), której autor opowiada, jak Jezus uzdrowił tam opętanego człowieka, a wygnane z niego demony weszły w pasące się niedaleko świnie. Jest to jedyny przykład działalności Jezusa poza historycznymi ziemiami Izraela. Jednak prawdopodobnie opisane przez ewangelistę wydarzenie miało miejsca nie w samej Gerazie, ale na ziemiach po wschodniej części Jeziora Galilejskiego, należących do Dekapolu i zamieszkanych przez Gerazeńczyków.

Obecnie duża część starożytnej Gerazy znajduje się po wschodniej stronie Wadi pod arabskim miastem Dżerasz i jest nieodkopana. W obrębie arabskiego osiedla można zobaczyć kompleks starożytnych łaźni, a w dnie doliny do dziś używane dwa rzymskie mosty. Na obrzeżach miasta są skromne pozostałości kilku kościołów, które bardzo rzadko są odwiedzane przez turystów, bo stopień ich zachowania może zainteresować raczej uczonych i hobbystów.

Geraza jako jedno z najlepiej zachowanych miast starożytnych na Bliskim Wschodzie jest obowiązkowym punktem programu każdej wycieczki po Jordanii. Na jej spokojne zwiedzenie należy przeznaczyć co najmniej kilka godzin. Zazwyczaj odwiedzana jest w ramach jednodniowej wycieczki z Ammanu. Można do niej łatwo dojechać lokalną komunikacją lub wynajętym samochodem. W miesiącach letnich warto unikać zwiedzania w porze największego upału.

Transkrypcja: Geraza, Gerasa, Dżerasz, Dżarasz, Jerash.

Najważniejsze miejsca do zobaczenia: Brama Hadriana; Brama Filadelficka; hipodrom; plac przed świątynią Zeusa; główna kolumnada; światynia Artemidy; świątynia Zeusa; tetrapylon; katedra (IV w.) i kościół św. Teodora (V w.); trzy połączone kościoły św. Jerzego, św. Jana Chrzciciela i świętych Damiana i Kosmasa (cały zespół z VI w.); teatr północny; teatr południowy; łaźnie zachodnie; Nimfeum (fontanna); muzeum.

Pozostałe miejsca: Brama Damasceńska; kościół św. Gnezjusza (VII w.); kościół świętych Piotra i Pawła (V w.); synagoga i kościół nad synagogą; kościół Proroków, Apostołów i Męczenników; kościół bp. Pawła; pozostałości budynków z okresu Umajjadów; dwa mosty rzymskie; łaźnie wschodnie.

Zalecany minimalny czas pobytu: 4-5 godzin.

Na zdjęciu: Wielki plac między Świątynią Zeusa a główną kolumnadą.

Tekst: Jarosław Poniewiera

Literatura:

Bosowski A., Jordania. Kraina Starego i Nowego Testamentu, Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, Warszawa 2001

Gawlikowski M., Sztuka Syrii, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1976

Jastrzębowska E., Sztuka wczesnochrześcijańska, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1988

Arabowie. Słownik encyklopedyczny, praca zbiorowa, red. Dziekan M., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001