Cezarea Nadmorska (Caesarea Maritima)

Dawne miasto portowe w Izraelu nad Morzem Śródziemnym położone ok. 30 km na północ od Tel Awiwu. Obecnie jedno z najciekawszych stanowisk archeologicznych na izraelskim wybrzeżu, często odwiedzane przez turystów. Zwiedzający Cezareę mają rzadką możliwość spojrzenia w głąb historii poprzez śledzenie kolejno następujących po sobie faz rozbudowy miasta.

Początki osadnictwa na terenie współczesnej Cezarei sięgają czasów fenickich, kiedy był tu niewielki port i osada zwana Wieżą Stratona. W roku 90 przed Chr., za panowania Aleksandra Yanaia, ziemie te zostały włączone do królestwa Hasmoneuszy. Herod Wielki wybudował tu potężny port i z rozmachem zaprojektowane rzymskie miasto, nadając  mu nazwę „Caesarea” na cześć swego protektora, cezara Augusta. Przy jego budowie zastosowano zdumiewająco nowatorskie rozwiązania inżynierskie. Wzniesione przez Heroda miasto było wyposażone we wszystkie atrybuty rzymskiej metropolii: rozległe forum, bazyliki, biblioteki, świątynie Augusta i Romy, teatr, hipodrom i łaźnie. O wspaniałości  miasta świadczą jego ruiny, które możemy dziś oglądać oraz ocalałe rzeźby, posągi i detale architektoniczne. Do ich wykonania marmury sprowadzano z Italii zaś do budowy urządzeń portowych użyto gigantycznych bloków granitowych sprowadzanych drogą morską aż z egipskiego Asuanu. Największy jednak podziw do dziś wzbudzają urządzenie sanitarne: cały rozległy system obszernych kanałów doprowadzających wodę i odprowadzających ścieki przy wykorzystaniu naturalnych przypływów i odpływów morza. Już Józef Flawiusz pisał, że podziemna Cezarea ma zabudowę wcale nie gorszą niż miasto górne, a współczesne badania archeologiczne w pełni potwierdzają tę opinię.

W 6 roku naszej ery Judea stała się prowincją rzymską, a Cezarea siedzibą jej prefektów. Miasto było widownią wielu wydarzeń historycznych: tu wybuchła I Wojna Żydowska, której bezpośrednią przyczyną było krwawe stłumienie rozruchów pomiędzy Żydami i Grekami; tutaj zwycięski wódz rzymski Tytus czcił swoje sukcesy i zburzenie Świątyni Jerozolimskiej. Jeszcze podczas trwania wojny, w roku 69, w Cezarei Wespazjan został okrzyknięty cesarzem, zaś po stłumieniu II Powstania Żydowskiego byli tu sądzeni i okrutnie straceni (przez obdarcie żywcem ze skóry) stronnicy Bar Kochby, między innymi słynny rabbi Akiba.

W czasach chrześcijańskich w Cezarei głosił Ewangelię św. Filip, przebywał św. Piotr zaś św. Paweł kończył drugą i trzecią podróż misyjną, a także po swoim procesie przez dwa lata czekał w więzieniu na zezwolenie na wyjazd do Rzymu. W II i III wieku miasto było ważnym ośrodkiem myśli i życia religijnego. Odbywały się tu synody, była biblioteka z cennymi dziełami filozofów i ojców Kościoła, działali Orygenes, Pamfil i Euzebiusz. Jeszcze za czasów bizantyjskich Cezarea była siedzibą biskupstwa Palestina Prima.

Po podbiciu tych terenów przez Arabów w 639 roku znaczenie Cezarei bardzo podupadło i ożyła ona znowu dopiero w czasie Wypraw Krzyżowych. Krzyżowcy odbudowali port, wykorzystując starożytne falochrony i postawili wiele własnych budowli. Do najważniejszych z nich należą fortyfikacje wzniesione przez Ludwika IX, króla Francji. W roku 1265 Cezarea została zdobyta przez sułtana Bajbarsa, co spowodowało stopniowy upadek  miasta, a jego ruiny posłużyły jako źródło budulca. Wywiezione stąd marmury ozdobiły, między innymi, meczet el-Dżazzara w Akce (el-Jazzara).

Port w Cezarei ponownie nabiera znaczenia dopiero pod koniec XIX wieku, gdy przyjmuje on liczne grupy imigrantów żydowskich z terenów południowej Europy, głównie Bałkanów i Bośni; dają oni początek nowej fali osadnictwa żydowskiego na tych terenach.

W roku 1945 rozpoczęto systematyczne, szeroko zakrojone badania archeologiczne, którymi kierowali prof. Shmuel Yavin z Departamentu Starożytności oraz prof. Michael Avi-Yonech z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku przyłączył się Abraham Negev z ramienia National Parks Authority, który zadbał o przystosowanie odsłoniętych obiektów do ruchu turystycznego.

Większość odkopanych i częściowo zrekonstruowanych budowli pochodzi z czasów Wojen Krzyżowych. Są to urządzenia portowe wzniesione na pozostałościach bizantyjskich, a przede wszystkim rzymskich (port Heroda),  mur obronny o długości półtora kilometra, otaczający miasto, szerokie ulice, brukowane marmurowymi płytami pochodzącymi z miasta rzymskiego, ruiny katedry a także wspaniała, sklepiona brama, do której prowadzi wsparty na czterech łukach most i stojąca przy nim dziewięciometrowa wieża strażnicza. Z tych wszystkich budowli krzyżowców najbardziej imponująca jest chyba, wybudowana przez Ludwika IX fosa,  głęboka na 13 a szeroka na 9 metrów.

Niemniej okazałe są pozostałości miasta rzymskiego, o których była już mowa. Warto także wspomnieć, że znajdujący się tu amfiteatr jest najstarszym teatrem w Izraelu i do dziś gra ważną rolę w życiu kulturalnym państwa, będąc widownia wielu przedstawień dramatycznych i koncertów. Także w czasach rzymskich wybudowano dwa akwedukty, zaopatrujące miasto w wodę. Wyższy z nich dostarcza wodę aż z Nahal Taninim w paśmie Karmelu, zaś niższy ze źródeł Kabara w pobliskim kibucu Ma'agan Michael. Obydwa zachowały się w zadziwiająco dobrym stanie: część wspierających je łuków do dziś pozostała nietknięta. W pobliżu akweduktów znajdują się ruiny synagog z czasów rzymskich i bizantyjskich, wciąż czekające na odkopanie i przystosowanie do zwiedzania.

Na wschód od głównej bramy miejskiej znajdują się ruiny miasta bizantyjskiego z V wieku. Widoczny jest zarys forum, resztki kolumnady, pozostałości mozaikowych podłóg kościelnych a także wielkie, bezgłowe posągi.

Nieopodal wejścia możemy oglądać replikę odnalezionej w Cezarei marmurowej płyty z inskrypcją zawierającą imiona cesarza Tyberiusza i prokuratora Judei, Poncjusza Piłata. Oryginał płyty znajduje się w Muzeum Izraela w Jerozolimie.

Na starożytnych rozwiązaniach inżynierskich z czasów Heroda Wielkiego  wzorowali się współcześni nam budowniczowie współczesnego portu Aszdod. Falochrony budowane przy pomocy najnowocześniejszych technik nie wytrzymywały uderzeń fal morskich, postanowiono więc sprawdzić, jak problem ten rozwiązano dwa tysiące lat temu i to tak skutecznie, że port czynny jest do chwili obecnej.

Transkrypcja. Miasto występuje pod nazwami: Cezarea Nadmorska, Cezarea Palestyńska,
Qaisariya, Wieża Stratona, Caesarea.

Najważniejsze miejsca do zobaczenia: ruiny miasta rzymskiego i port Heroda, teatr i kopia marmurowej płyty z imionami Tyberiusza i Piłata, fortyfikacje i ruiny miasta krzyżowców, Plac ze Statuami.

Pozostałe miejsca: rzymski pałac na półwyspie, hipodrom, amfiteatr, mury rzymskie i mury bizantyjskie, synagoga, dwa akwedukty

Zalecany minimalny czas pobytu: 1,5 godziny.

Na zdjęciu: Miasto krzyżowców w Cezarei Nadmorskiej. Widok falochronu portowego od strony lądu.

Tekst: Krystyna Słoczyńska

Zdjęcie: Maciej Kołodziejczyk

Literatura:

Porath Y., Cesarea National Park, Marketing Division, Education & Guidance Department, 2010, Baldi D., W Ojczyźnie Chrystusa. Przewodnik po Ziemi Świętej, Biblioteka Franciszkańska, Kraków – Asyż 1993, Murphy-O’Connor J., Przewodnik po Ziemi Świętej, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 1996